مد گرایی جوانان ،به روز بودن، خودنمایی
آرایش دختران نوجوان و جوان ، سن آنها را بسیار بیشتر از آنچه که هست نشان می دهد !
مقدمه : ابروهای تیغ‌زده، موهای سیخ‌سیخی، شلوارهای تنگی که تا دیروز آنقدر گشاد بود که به زور کمربند بسته می‌شد، بلوزهای تنگ با مارک‌ها و شکل‌های عجیب، مانتوهایی که هیچ شباهتی به مانتو ندارند، شال‌های رنگی که فقط قسمت وسط سر را می‌پوشاند و آرایش‌های غلیظ شده. مانتو هایی(؟) که به زحمت تا روی کمر می رسد ... دخترانی را در خیابان ها مشاهده می کنید که فکر می کنید متاهل و دارای حداقل 30 سال سن هستند اما با کمی دقت متوجه خواهید شد حدود 15 یا 16 سال سن دارند ! و البته از آن بیم ندارند که آرایش غلیظ سن دختران نوجوان و جوان را بسیار زیاد تر از اندازه واقعی ، نشان می دهد!
این تصاویر دختران و پسرانی است که هر روز در خیابان‌ها با آن مواجه هستیم. بعضی وقت‌ها به خاطر پوشیدن لباس‌های غیرمعقول یا اصلاح و آرایشی خاصی بخصوص موی سر و صورت پسران ، آنقدر تعجب می‌کنید که چند ثانیه بهت زده می‌شوید. بعد از خود می‌پرسید چطور چنین چیزی ممکن است؟ و در پاسخ تنها یک حرف ممکن است بشنوید: مد شده است!
امروزه مد ومدگرایی نه تنها در نوع پوشش افراد، بلکه در بخش‌های مختلفی از زندگی آنها تاثیرگذار است. از نوع آرایش‌های ظاهری گرفته تا وسایل منزل و حتی گرایش‌ها و علایق خاصی که در قشری از جامعه ناگهان اپیدمی می‌شود، فعالیت‌هایی مثل روی آوردن به ورزش یوگا، تقاضا برای جراحی‌های پلاستیک و...
مد، اشاعه سریع کالا یا گرایش یک رفتار در میان افراد جامعه است و به دلیل رابطه مستقیمی که با حس تنوعطلبی دارد، در میان نوجوانان و جوانان بیشتر دیده می‌شود. هر ازگاهی مانند سیلی عظیم جامعه را فرا می‌گیرد و پس از مدتی کوتاه تغییر می‌کند. اما همیشه این که منشأ این تغییر و تحولات چیست و ریشه‌های آن از کجا می‌آید قابل بررسی است. خیلی از افراد مد و مدگرایی را یک امر کاملاً شخصی و سلیقه‌ای می‌دانند و معتقدند نمی‌توان افراد جامعه را مجبور کرد که برخلاف آنچه انتخاب می‌کنند و دوست دارند عمل کنند. ولی آیا انتخاب هرگونه لباس و آرایشی برای هر جامعه و فرهنگی مناسب است؟ واساساً این سوال همیشه مطرح است که مدگرایی خوب است یا نه؟
تنوعطلبی یا خودنمایی
تنوعطلبی و نوگرایی از خصایص انسان است و همیشه او را به سمت نوشدن برای یک زندگی بهتر سوق می‌دهد. این نیاز از تغییرات اساسی دوران بلوغ و نوجوانی است که به شکل‌های مختلف در نوع رفتار، صحبت کردن و پوشش دیده می‌شود. جامعه‌شناسان و روان‌شناسان دلایل متفاوتی برای پیروی از مد ذکر می‌کنند. دکتر محمد عسگری، روان‌شناس می‌گوید: یکی از دلایل گرایش جوانان به مد به خاطر مورد توجه قرار گرفتن و پاسخگویی به نیازهای روانی آنهاست. جوانان به دلیل داشتن روحیه تأثیرپذیر آمادگی بیشتری برای پدیده‌های نو دارند. دلیل دیگر هم می‌تواند سرخوردگی‌ها و نداشتن اعتماد به‌نفس و چشم و همچشمی باشد که افراد را به سوی مدهای مختلف می‌کشاند. البته عده‌ای هم هستند که هیچ دلیل خاصی برای تبعیت از مد ندارند و فقط به خاطر این که این پدیده در جامعه رواج پیدا کرده از آن استقبال می‌کنند. از طرف دیگر می‌توان گفت افرادی که خرید کالاهای مد روز را انتخاب می‌کنند، می‌خواهند جای خود را در میان اطرافیان و هم‌سن و سال‌های خود باز کنند و بابت آن هزینه‌های بسیاری را تقبل می‌کنند حتی اگر برایشان مشکل باشد.
محمد 26 ساله، فروشنده یک مغازه کیف و کفش می‌گوید: اکثر افرادی که به سراغ مدل‌های جدید و مد روز می‌آیند از طبقه مرفه جامعه هستند و برایشان قیمت بالای آن کالا اهمیت ندارد. بیشتر آنها جوانانی هستند که به دنبال اجناس مارک دار و خاص می‌آیند. او ادامه می‌دهد بعد از مدتی که یک مد در جامعه جا می‌افتد قیمت‌های آن کالا به خاطر کپی برداری تولیدکنندگان داخلی پایین می‌آید و افراد متوسط و قشر پایین‌تر جامعه هم به سراغ همان مدها می‌روند.
فقط کافی است هنگام عبور از خیابان‌ها به ویترین مغازه‌ها با دقت بیشتری نگاه کنید. بعد متوجه می‌شوید که تمام مدل‌های لباس مغازه‌ها مشابه هم هستند مدل‌هایی که مدتی مورد توجه مردم قرار می‌گیرند و بعد از زمان کوتاهی جای خود را به مدل‌های تازه می‌دهند.
سعید 40 ساله، صاحب یک فروشگاه لباس زنانه در این باره می‌گوید: بیشتر جوانان به سراغ لباس‌هایی می‌روند که مد روز است و مد روز هم همان لباس‌ها و اجناسی است که در مغازه‌ها و مراکز تجاری به فروش می‌رسد. او معتقد است افرادی مد را به بازار معرفی می‌کنند که این کار برایشان منافع اقتصادی دارد و آن را بسرعت در جامعه گسترش می‌دهند. این مغازه‌دار روی مد بودن و ظاهری متفاوت داشتن را برای جوانان مفید می‌داند.
دکتر نسرین صالحی، جامعه‌شناس در این خصوص می‌گوید: همیشه مد را طبقه مرفه جامعه تعیین می‌کند آنها به دلیل داشتن منابع مالی و امکانات بیشتر می‌توانند از مدهای جدید استفاده کنند. طبقه دیگر جامعه نیز این گروه را برتر از خود می‌داند و سعی دارد خود را با آن هماهنگ کند. جوانان نیز به دلیل حس تنوعطلبی و زیاده خواهی نسبت به گروه‌های سنی دیگر بیشتر سعی دارند خود را به این طبقه برسانند. این استاد دانشگاه مد را یک نوع خودنمایی در محیط اجتماعی می‌داند که مختص به جوانان نیست بلکه همه رده‌های سنی را شامل می‌شود.
بیشتر کارشناسان معتقدند جوانان امروز به دنبال الگوهای جدید می‌گردند که در گذشته به دلیل کمرنگ بودن وسایل ارتباط جمعی، همه افراد کاملاً در شرایط فرهنگی خاص خودشان زندگی می‌کردند ولی امروزه به دلیل وجود شبکه‌های ارتباطی شرایط کاملاً تغییر کرده است.
نقش رسانه‌ها
پیشرفت فناوری و به وجود آمدن پدیده‌هایی مثل ماهواره و اینترنت تأثیر بسیار زیادی در زندگی مردم داشته است. وقتی کره زمین تبدیل به یک دهکده جهانی می‌شود، قاعدتاً مردم کشور ماهم از ابزارهایی مثل اینترنت و ماهواره استفاده می‌کنند. ولی متأسفانه استفاده نادرست، آن را تبدیل به معضلی کرده است که امروزه شاهد آن هستیم. جوان‌ها ساعت‌ها پای اینترنت و ماهواره می‌نشینند تا جدیدترین مدل‌ها را بیابند و خود را شبیه فلان خواننده یا هنرپیشه مورد علاقه‌شان کنند. حتی اگر هیچ سنخیتی با ارزش‌های جامعه‌شان نداشته باشد. همین باعث می‌شود بسیاری از والدین که به فرهنگ اصیل ایرانی و سنت‌ها پایبندند با فرزندان خود مقابله کنند که احتمالا نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت، زیرا جوانان به الگویی که از جامعه می‌گیرند اهمیت بیشتری می‌دهند.
مسعود محبی، جامعه‌شناس معتقد است: پیشرفت تکنولوژی و به وجود آمدن شبکه‌های ارتباطی تاثیر خود را در تمام زوایای زندگی افراد می‌گذارد، از نوع لباس پوشیدن گرفته تا آداب و معاشرت و همین باعث می‌شود فاصله دو نسل جدید و قدیم روز به روز عمیق‌تر شود. او می‌گوید: رسانه‌های گروهی به کمک تبلیغات و مدهای جدید نیازها و الگوهای جدیدی برای افراد ایجاد می‌کنند که بعضی از این الگوها با فرهنگ و ارزش‌های جامعه ما هیچ تناسبی ندارد و باعث مشکلات اجتماعی و خانوادگی می‌شود. وی ادامه می‌دهد تولیدکنندگان بسرعت از طریق رسانه‌ها نیازهای کاذبی را جایگزین نیازهای اساسی افراد می‌کنند. البته باید توجه داشت فقط رسانه‌ها نیستند که در نوع پوشش و پذیرش الگوهای جدید موثرند، بلکه خانواده و ارتباط افراد در جامعه ( مدرسه، دانشگاه و... ) نیز بسیار موثراست.
محبی به این موضوع اشاره می‌کند که متاسفانه در ایران وقتی صحبت ازمد و مدگرایی می‌شود اکثراً برداشت‌های نامناسب از آن دارند و آن را تخریب می‌کنند. در صورتی که پیروی از مد همیشه بد نیست و می‌تواند جوانان را از لحاظ روحی ارضا کند و حتی در پیشرفت جامعه نیز مفید باشد.
مد می‌تواند بخشی از فرهنگ جامعه شود، زیرا علاقه به مد در میان مردم جامعه به صورت عادت در می‌آید و بتدریج نمادی زیبا از فرهنگ آن جامعه به وجود می‌آورد.
هماهنگی یا تقلید
جامعه‌شناسان مد را یک پدیده اجتماعی می‌دانند که افراد را با یکدیکر همرنگ می‌کند بسیاری از جوانان مد را عامل تعیین‌کننده‌ای در جهت مشخص شدن طبقه اجتماعی خود می‌دانند، اما موضوعی که حائز اهمیت است، تقلید از افراد و مدهایی است که هیچ‌گونه نسبتی با فرهنگ جامعه آنان ندارد. این مساله‌ای است که امروزه جوانان ما دچار آن هستند. تقلید نابجایی که می‌تواند اثرات منفی برای ارزش‌های اجتماعی داشته باشد و تقلید کورکورانه تا حد زیادی افراد را مجبور به هدر دادن وقت و پرداختن هزینه‌های زیاد می‌کند و در نتیجه آنها را از فعالیت‌های مثبت باز می‌دارد. دکتر عسگری می‌گوید: البته تقلید از مد همیشه اثرات منفی ندارد بلکه می‌تواند نتایج مثبتی هم داشته باشد. شادی، نشاط و نوگرایی، زندگی انسان‌ها را از یکنواختی خارج می‌کند و احساس تازه شدن به آنها می‌دهد.
این مساله مهم تأکید دارد بر حفظ ارزش‌های ملی، فرهنگی، مذهبی که با جلوگیری از تقلید نادرست می‌توان آن ارزش‌ها را حفظ کرد. او ادامه می‌دهد برای جلوگیری از هرگونه افراط در زمینه مدگرایی، نباید با نسل جوان مقابله و تندخویی کرد. بلکه باید به آنها آزادی داد و زمینه مناسب برای انتخابی درست برایشان فراهم کرد.
حرف آخر
شاید اگر جوانان ما با فرهنگ اصیل ایرانی بیشتر آشنا شوند و به هویت خود پی ببرند، پوششی معقول و مطابق با فرهنگ خود را انتخاب کنند که برای ایجاد چنین فضایی احتیاج به فرهنگ‌سازی داریم. در این‌باره چندی پیش دولت برای پاسخ به نیازهای جامعه و مقابله با وضعیت نامناسب، مدل‌ها و طرح‌های مختلفی را بررسی کرد که عده‌ای آن را راهکاری مناسب می‌دانستند و عده‌ای دیگر دخالت در حریم خصوصی افراد. ولی موضوع مهم این است که جامعه ما الگوبردار نیست و تنوع‌‌طلب است. می‌توان نتیجه گرفت بهترین اقدام را خانواده‌ها و مسوولان جامعه می‌توانند انجام دهند که با ایجاد بستر فرهنگی مناسب برای جوانان الگوهای شایسته به وجود آورند. سارا حق وردی
